آلودگی محیط زیست دریایی

نزدیک به 45 درصد از جمعیت کره زمین در 150 کیلومتری سواحل زندگی می‌کنند. این جمعیت، مستقیم یا غیر مستقیم از محصولات و مزایای اقیانوس‌ها و دریا‌ها بهره می‌برند. در کشور ما نیز دو منبع دریایی مهم مازندران و خلیج فارس وجود دارند که آلودگی آن‌ها اثرات مخربی را در اقتصاد ملی و زندگی روزمره مردم می‌گذارد. آلودگی محیط زیست خلیج فارس، باعث ممانعت از فعالیت‌هایی مانند ماهیگیری، کاهش کیفیت استفاده از آب دریا و کاهش امکانات رفاهی می‌شود. با ما همراه باشید تا بیشتر با دلایل و اثرات مخرب این آلودگی محیط زیستی آشنا شویم.

تعریفی ساده از آلودگی دریایی

آلودگی دریایی، به ورود مواد و ضایعاتی از طرف انسان به محیط زیست دریایی گفته می‌شود. این آلودگی‌ها به منابع زنده دریایی آسیب‌زده و در نتیجه سلامتی خود انسان‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهند. افزایش تراکم جمعیت و صنعتی شدن دنیای امروز، دو دلیل اصلی آلودگی دریایی است که متاسفانه شاهد افزایش روز افزون آن هستیم.

آلودگی‌ها، آب‌های نزدیک به ساحل را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند و تاثیر کمتری بر اقیانوس‌ها و پهنه‌های آبی بزرگ دارند. البته باید توجه داشت که آلاینده‌ها می‌توانند تا مسافت‌های دور از منبع خود و به اعماق اقیانوس‌ها نیز نفوذ کنند. این آلاینده‌ها توسط موجودات کوچک دریایی مصرف شده، و در نهایت آلودگی وارد چرخه غذایی جهانی می‌شود.

عوامل آلودگی محیط زیست دریایی

در این بخش به بیان عواملی می‌پردازیم که باعث آلودگی دریایی می‌شوند. آلودگی‌ها که اکوسیستم‌های دریایی را مختل می‌کنند، انواع مختلفی دارند. تأثیرات شیمیایی، نوری، صوتی و پلاستیک مواردی از این دست هستند:

 

آلودگی شیمیایی

آلودگی شیمیای، وارد کردن آلاینده‌های مضر به منابع آبی است. بسیاری از مواد و کود‌های شیمیایی از مناطق دور از خط ساحلی مانند زمین‌های کشاورزی و کارخانجات صنعتی وارد نهر‌ها و آبراه‌ها می‌شوند. این مواد در نهایت به خلیج‌ها و آب‌های آزاد وارد شده و رسوب می‌کنند. این آلاینده‌ها، جلبک‌هایی را تولید می‌کنند که اکسیژن آب را گرفته و مناطق مرده‌ای را به جا می‌گذارند. در این مناطق مرده، موجودات دریایی کمی می‌توانند زندگی کنند. این مواد شیمیایی به تدریج و یا حتی به سرعت، وارد چرخه غذایی شده و سلامتی خود انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

در ایران نیز مثال خوبی همچون آبزیان خلیج فارس وجود دارد که متأسفانه در معرض این نوع آلودگی قرار می‌گیرند. موارد زیر نمونه‌هایی از آلاینده‌های رایج شیمیایی است که می‌تواند باعث آلودگی محیط زیست خلیج فارس در کشورمان باشند:

• آفت کش‌ها
• علف کش‌ها
• کود‌های شیمیایی کشاورزی
• مواد شوینده
• نفت
• مواد شیمیایی صنعتی
• فاضلاب

آلودگی نوری

شاید تعجب کردید که چگونه نور می‌تواند بر اکوسیستم‌های دریایی اثر بگذارد. از 150 سال قبل و با اختراع لامپ، نور‌های مصنوعی در سراسر دنیا و بر اکوسیستم‌های مختلف تابیده‌اند. دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که این نور‌های مصنوعی بر حیات بسیاری از موجودات آبزی تأثیر مخربی دارند.

 این روشنایی مصنوعی به درون آب نفوذ کرده و زندگی آبزیانی که در نزدیکی محیط‌های شهری و در صخره‌های کم عمق هستند را مختل می‌کند. همین موضوع باعث می‌شود ریتم طبیعی زندگی ماهی‌ها به هم بخورد و زمان مهاجرت، تولید مثل و تغذیه آن‌ها با مشکل مواجه شود. همچنین نور‌های مصنوعی، کار شکارچیان را برای یافتن طعمه‌های کوچک‌تر آسان‌تر می‌کند و بر پرورش آبزیان صخره‌ای تأثیر می‌گذارد. آلودگی نوری از جمله موارد مخرب در اکوسیستم آبزیان خلیج فارس نیز می‌باشد.

آلودگی صوتی

 

آلودگی همیشه قابل مشاهده مانند نور نیست. امواج صوتی که قابل رویت نیستند، می‌توانند تا کیلومتر‌ها منتشر شوند. صدای بلند و مداوم کشتی‌های عظیم باربری، دستگاه‌های سونار، سکو‌های نفتی و غیره اصوات طبیعی محیط‌های دریایی را مختل می‌کنند. این امواج صوتی طبیعی برای دلفین‌ها، نهنگ‌ها و بسیاری از پستانداران دریایی اهمیت فراوانی دارد.

 آلودگی صوتی؛ مهاجرت، ارتباطات، تشخیص مسافت، شکار و الگوی تولید مثل این موجودات را تحت تأثیر قرار داده و مختل می‌کند. برای بسیاری از آبزیان، صدا‌هایی که منتشر یا دریافت می‌کنند، حکم دیدن را دارد. با توجه به وجود سازه‌های نفتی و کشتی‌های تجاری در خلیج فارس، بسیاری از آبزیان و ماهیان دریای خلیج فارس نیز در معرض این آلودگی قرار دارند.

 

آلودگی پلاستیک

مواد پلاستیکی از طریق رواناب‌ها یا به صورت هدفمند وارد محیط زیست دریایی می‌شوند. پلاستیک‌های یکبار مصرف نیز بیشترین سهم را در این آلودگی دارند. بسیاری از موجودات دریایی به صورت تصادفی این مواد را مصرف می‌کنند و آلودگی را گسترش می‌دهند. یا کیسه‌های پلاستیکی، که بدون توجه در سواحل ر‌ها می‌شوند، برای لاکپشت‌ها شبیه به چتر دریایی هستند و از آن‌ها تغذیه می‌کنند.

پلاستیک، ماده‌ای شیمیایی را آزاد می‌کند که بوی شبیه به غذا را برای پرندگان دریایی تداعی می‌کند. پرندگان این پلاستیک را می‌خورند و باعث آلودگی چرخه غذایی موجودات زنده می‌شوند. یکی دیگر از معضلات آلودگی پلاستیکی، تور‌های ماهیگیری بلا استفاده و دور ریخته شده هستند. این تور‌های ماهیگیری سال‌ها در سطح دریا و اقیانوس حرکت می‌کنند و ماهی‌ها و پستانداران را به خطر می‌اندازند. پلاستیک، از عوامل شایع آلودگی محیط زیست خلیج فارس نیز به حساب می‌آید. مشاهده الیاف پلاستیکی در مرجان‌های اقیانوس اطلس و وجود این ماده در شکم بسیاری از پستانداران دریایی در حال مرگ، مصداق بارز این آلودگی می‌باشند.

از دیگر دلایل آلودگی محیط‌های دریایی می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:

• مواد سمی صنعتی
• رواناب زمین
• زباله‌های شهری و صنعتی

 

---

بیشتر بخوانید:  همه چیز در باره غذای دریایی و امگا3

---

 

 

اثرات مخرب آلودگی محیط زیست دریایی

آلودگی اقیانوس‌ها و دریا‌ها با اثرات مخربی همراه هستند که در این بخش به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم. نشت نفت و مواد شیمیایی در آبشش‌ها و بال‌های ماهی انباشته می‌شوند. همین موضوع موجب نارسایی در تولید مثل آن‌ها و تغییر رفتارشان می‌شود که در ادامه به ما انسان‌ها نیز سرایت می‌کند. بنابراین آلودگی محیط‌های دریایی، دومینو‌وار می‌تواند بر سلامتی تمام موجودات زنده تأثیر‌گذار باشد. موارد زیر اثرات مخرب این آلودگی است:

• اثر ضایعات سمی بر موجودات دریایی
• اختلال در چرخه صخره‌های مرجانی
• جلوگیری از دریافت نور خورشید و عمل فتوسنتز
• کاهش اکسیژن آب
• نارسایی در تولید مثل موجودات دریایی
• اختلال در زنجیره غذایی
• سرطان، نقایص مادرزادی و دیگر بیماری‌ها در انسان‌ها

راه حل‌های جلوگیری از آلودگی دریایی

با آلودگی وسیع آب‌ها، اکوسیستم‌های دریایی به شدت آسیب‌پذیر خواهند بود. شاید نتوان به طور کامل این مشکل را از بین برد اما با بکار بردن چند راه حل می‌توان از گسترش روز افزون آن جلوگیری کرد. موارد زیر چند راه حل برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست خلیج فارس و دیگر محیط‌های اقیانوسی و دریایی است:

• کاهش مصرف مواد پلاستیکی
• افزایش بازیافت مواد
• عدم ریختن زباله در سواحل
• کاهش مصرف کود‌های شیمیایی
• کاهش مصرف انرژی (که منجر به کاهش استخراج نفت و مواد دیگر از بستر دریا می‌شود)